Nếu thực hiện giãn cách quyết liệt mà không kèm theo các giải pháp hỗ trợ thì e rằng các “mạch máu nhỏ” sẽ bị vỡ nhiều, theo dây chuyền.
Hỗ trợ đâu chỉ có tiền
Theo Cục Thống kê thành phố Hồ Chí Minh (Tp.HCM), lĩnh vực thương mại dịch vụ chiếm đến 62,39% GRDP năm 2020 của thành phố. Trong số đó, cao nhất là thương nghiệp bán buôn và bán lẻ, sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy; vận tải kho bãi; tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, và một phần đáng kể là dịch vụ lưu trúc và ăn uống.
Số lượng doanh nghiệp đăng kí ở Tp.HCM theo sách trắng doanh nghiệp năm 2020 chiếm khoảng 31,6% số doanh nghiệp hoạt động của cả nước. Trong số gần 250 ngàn doanh nghiệp thì doanh nghiệp siêu nhỏ chiếm đến 72,5%, doanh nghiệp nhỏ chiếm 23,2%. Như vậy số lượng doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ đã chiếm đến 95,7% tổng số doanh nghiệp ở thành phố này. Không những thế, chỉ riêng lĩnh vực dịch vụ đã chiếm 68,8% vê số doanh nghiệp và 53,6% số lao động. Tính ra trung bình mỗi doanh nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ ở Tp.HCM có khoảng 11,57 lao động.
Nêu ra các con số ở trên để thấy rằng đặc thù kinh tế của Tp.HCM là dựa vào thương mại, dịch vụ, và mạng lưới chằng chịt các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ, và đó là chưa tính đến khu vực kinh tế phi chính thức.
Cho nên nếu tiếp tục thực hiện chỉ thị 16 một cách quyết liệt theo kiểu ngăn sông cấm chợ, không rõ ràng và nhất quán trong việc quy định các hàng hóa dịch vụ được phép lưu thông thì hệ thống chằng chịt các luồng hàng và tiền sẽ bị nghẽn, bị vỡ nếu không có các giải pháp hỗ trợ phù hợp.
Việt nam cũng như các nước đang phát triển còn nghèo khác thì không thể thực hiện hỗ trợ tài chính trực tiếp cho doanh nghiệp thông qua hỗ trợ chi phí lương, chi phí hoạt động, nếu có thì chủ yếu là hoãn hay giãn thuế. Nhưng điều có thể làm là tìm cách để cho các doanh nghiệp tiếp tục hoạt động đồng thời tuân thủ các biện pháp phòng dịch an toàn.
Thương nghiệp bán buôn, bán lẻ, vận tải kho bãi là những trụ cột của kinh tế ở Tp.HCM, vì vậy cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp trong lĩnh vực này để giữ cho việc lưu thông hàng hóa được tiếp diễn, cần được thuận lợi hơn trong lúc này. Vì thực ra hoạt động này cũng rất hạn chế việc tiếp xúc trực tiếp giữa số đông người với nhau. Một số nơi gây khó khăn cho hoạt động giao nhận hàng hóa là rất cực đoan.
Các hoạt động thương mại khác nếu tuân thủ được việc hạn chế tiếp xúc trực tiếp giữa người với người, tập trung đông người thì vẫn nên được duy trì, như hoạt động giao hàng, đặt hàng trước và đến lấy tại cửa hàng. Trong giai đoạn giãn cách xã hội toàn bộ ở nước Pháp trước đây, chính quyền địa phương nhiều nơi đã hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ của địa phương bằng việc tạo ra website để các cửa hàng đăng sản phẩm của mình. Người dân cần mua thứ gì có thể tìm theo thể loại trên website này.
Các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ gặp khó khăn đâu chỉ là tài chính. Họ còn khó khăn về việc huy động sử dụng các nguồn lực, thị trường đầu ra, cũng như các chương trình đào tạo/chuyển đổi để thích ứng. Lấy ví dụ như quy định 3 tại chỗ gây nhiều khó khăn trong doanh nghiệp, có doanh nghiệp không khó khăn về tài chính nhưng bị điều này cản trở. Có doanh nghiệp duy trì hoạt động được nhưng nguồn khách hàng trước đây bị mất, giờ tìm nguồn khách hàng mới như thế nào ? Doanh nghiệp chưa bao giờ trải qua tình huống như thế này thì cách ứng phó ra sao ? bởi vì các doanh nghiệp lớn thì kế hoạch B hay C dễ dàng thực hiện hơn các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ.
Nếu có hỗ trợ thì đành lựa chọn
Giai đoạn này ở Tp.HCM việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ phải được xem như là cấp cứu, qua được giai đoạn này rồi thì mới tính được sẽ phục hồi như thế nào.
Vì số lượng doanh nghiệp cần được hỗ trợ gấp nhiều nên nếu trường hợp có ngân sách, thì việc hỗ trợ chỉ nên hướng đến các doanh nghiệp dễ bị tổn thương nhất nhưng vẫn có cơ hội hồi phục được. Việc xác định khả năng có thể phục hồi được theo kinh nghiệm của nhiều nước thì hãy để các bên có liên quan xác nhận, như bên cho vay hay bên có các quyền lợi liên quan, còn chính phủ chỉ là bên trung gian tham gia cùng trong các buổi thảo luận.
Một kinh nghiệm khác trong hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ là việc thông tin rộng rãi và rõ ràng các chính sách hỗ trợ. Bởi vì các doanh nghiệp này ít khi quen với việc theo dõi sát sao các chính sách như các doanh nghiệp lớn. Việc chuẩn bị các hồ sơ, điều kiện để đáp ứng được các yêu cầu của chính sách hỗ trợ nhiều khi vượt quá khả năng của doanh nghiệp, cân nhắc được mất sẽ khiến cho doanh nghiệp thà không yêu cầu nhận hỗ trợ còn hơn.
Nhiều doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ trong giai đoạn này và sắp tới sẽ gặp khó khăn về dòng tiền do đó các hỗ trợ tài chính nếu có cần là hình thức trực tiếp, hoặc giãn các nghĩa vụ phải trả tức thời. Các chi phí đáng kể như là lương bao gồm bảo hiểm xã hội, các chi phí cố định là những khoản mà doanh nghiệp sẽ phải đương đầu nếu giãn cách kéo dài.
Kinh nghiệm của nhiều nền kinh tế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ trong giai đoạn chống dịch Covid-19 đã được tổng kết vì nhiều nước đã cơ bản khống chế được dịch, đang dần chuyển sang giai đoạn mở cửa trở lại và chuẩn bị phục hồi. Việt Nam và đặc biệt là đầu tàu kinh tế Tp.HCM đang ở trong giai đoạn khó khăn nhất.
Việc hỗ trợ tài chính trực tiếp có vẻ khó trở thành hiện thực với điều kiện hiện nay của Việt Nam. Do đó, các chính sách và biện pháp phi tài chính cần được thực hiện hết mức có thể. Bằng mọi giá không thể để các dòng dịch chuyển hàng hóa tiền tệ bị tắc nghẽn, vì nếu như vậy sẽ bị vỡ và dẫn đến vỡ dây chuyền.
(Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của Chàng-Ngốc-Già (TS. Võ Đình Trí) - IPAG Business School Paris và Trường Đại học Kinh tế TP HCM)
Hoặc